Organizacje założycielskie PCK

Podczas I wojny światowej  na terenie zaboru rosyjskiego inicjatywę ratowania rannych Polaków, walczących zarówno w armii rosyjskiej, a także niemieckiej i austriackiej, podjęła księżna Franciszka  Paula  Korybut Woroniecka. Za pozwoleniem przedstawiciela Rosyjskiego Czerwonego Krzyża A. J. Guczkowa, powstała myśl o powołaniu Polskiego Komitetu  Pomocy Sanitarnej. Do zadań Komitetu należało organizowanie szpitali, zbieranie bielizny dla rannych i szkolenie kobiet. Komitet rozbudowywał swoje oddziały w zależności od zakresu działalności i potrzeb społecznych. PKPS starał się o zachowanie odrębności  zarówno pod względem działań jak i odznak oraz symboli dla oznakowania miejsc i osób te działania realizujących. Subwencja uzyskiwana od strony rosyjskiej pozwalała na  zaopatrzenie szpitali w bieliznę, materiały opatrunkowe i artykuły żywnościowe. Na dworcach kolejowych powstawały punkt odżywcze i opatrunkowe, tworzono także pociągi sanitarne. Na terenie samej Warszawy funkcjonowało 21 szpitali. PKPS miał swoje agendy zarówno w Mińsku (Białoruskim) jak i w Moskwie.

Na terenie zaboru pruskiego  zezwolono na utworzenie Komitetu Niesienia  Pomocy Rodakom w Królestwie. Organizowano kuchnie ruchome na stacjach kolejowych, wydawano gorące napoje i posiłki jeńcom i rannym żołnierzom polskim. W lutym 1915 r. zezwolono na utworzenie instytucji pod nazwą Poznański Komitet Ratunkowy. W związku z przesuwaniem się frontu,  władze niemieckie wyraziły zgodę na utworzenie Rady Głównej Opiekuńczej, która nie miała prawa prowadzenia działalności sanitarne medycznej. Środki finansowe i materialne pochodziły od Polaków z Wielkopolski (ok. 2 mln rubli).  

W zaborze austriackim od 1918 r. rozpoczęło działalność Krajowe Stowarzyszenie Mężczyzn i Dam Czerwonego Krzyża w Galicji. Jego siedzibą był Lwów, a prezesem książę Paweł Sapieha. Głównym zadaniem Stowarzyszania było organizowanie pomocy dla rannych i chorych żołnierzy oraz ludności cywilnej w czasie I wojny światowej. W Krakowie otwarto  Dworcową Stację Opatrunkową, która w pierwszym okresie działań wojennych była centralnym punktem pomocy medycznej w mieście. Zadaniem stacji było udzielanie pierwszej pomocy rannym i chorym przywożonym z pola walki, zmienianie opatrunków, przewożenie ciężej rannych do miejscowych szpitali, ewentualnie kierowanie ich do dalszego transportu w głąb monarchii.

W 1912 r. w Krakowie powstało stowarzyszenie Samarytanin Polski, powołane z myślą o kształceniu kadr sanitarnych dla potrzeb polskiego zrywu narodowego. Jego inicjatorem był dr Bolesław Wicherkiewicz, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Samarytanin Polski objął opieką sanitarno-medyczną Legiony Polskie. Połączył się on z Komitetem Lekarskim w Krakowie, do którego z kolei dołączyli młodzi krakowscy medycy zaangażowani w Strzelecki Czerwony Krzyż. Samarytanin Polski przeszkolił tysiące sanitariuszek, sanitariuszy i pielęgniarek, które zasiliły legionowe lazarety i szpitale.

W czasie I wojny światowej Samarytanin organizował własne szpitale, gromadził środki finansowe, materiały sanitarne oraz sprzęt medyczny. Prowadził także akcje szkoleniowe, tworzył w prywatnych domach specjalne lazarety dla chorych i rannych oraz schroniska dla niezdolnych do dalszej służby legionistów.